Mateusz Ewangelista – Przewodnik dla początkujących

Ewangelista Mateusz, znany również jako Święty Mateusz i Lewi, był jednym z dwunastu uczniów Jezusa Chrystusa. Tradycyjnie uważa się go za autora Ewangelii św. Mateusza. Kiedy Jezus wezwał Mateusza do pójścia za Nim, był on poborcą podatkowym (lub „celnikiem”) – jednym z najbardziej potępianych zawodów w starożytnym judaizmie.

Niewiele wiadomo o tym apostole. Poza kilkoma wzmiankami w ewangeliach, jest on zaskakująco mało znaną postacią Nowego Testamentu. I pomimo faktu, że kościół od dawna uważa go za autora Ewangelii Mateusza, niewiele więcej zostało o nim zapisane.

Chociaż Mateusz jest czczony jako męczennik, nikt nie wie na pewno, gdzie i jak zginął. Różne relacje mówią, że został ścięty, ukamienowany, spalony lub zasztyletowany – jedna z nich sugeruje nawet, że zmarł z przyczyn naturalnych, podobnie jak Jan.

Istnieją legendy o jego posłudze, ale nie ma żadnych istotnych zapisów dotyczących jego roli we wczesnym kościele. Później pojawiły się teksty apokryficzne twierdzące, że zostały napisane przez niego, a niektórzy ojcowie wczesnego kościoła poparli te teksty, ale dzieła przetrwały tylko we fragmentach i cytatach, a współczesne badania są podzielone co do ich autorstwa.

Co więc tak naprawdę o nim wiemy? Przyjrzymy się temu, co Biblia mówi o Mateuszu, co wiemy o ewangelii, która nosi jego imię i kilka innych ciekawostek o tym enigmatycznym apostole.

Po pierwsze, oto krótkie fakty.

Kim był Ewangelista Mateusz w Biblii?

Praktycznie wszystko, co wiemy o Mateuszu, pochodzi bezpośrednio z Ewangelii. Jest on wspomniany we wszystkich trzech Ewangeliach synoptycznych (Mateusza, Marka i Łukasza) i wymieniony wśród uczniów w Dziejach Apostolskich. Ale to wszystko. Łącznie z równoległymi fragmentami, w całej Biblii jest tylko siedem wzmianek o nim. Tylko jedna (i jej paralele) podaje nam jakiekolwiek istotne szczegóły na jego temat.

Znany również jako Lewi

Mateusz, Marek i Łukasz mają równoległe relacje o tym, jak Jezus wzywa poborcę podatkowego, aby został uczniem. Co ciekawe, Mateusz nazywa tę osobę Mateuszem, a Marek i Łukasz nazywają go Lewim:

„Odchodząc stamtąd, Jezus ujrzał człowieka imieniem Mateusz, siedzącego w komorze celnej, i rzekł do niego: «Pójdź za Mną!» On wstał i poszedł za Nim.”. – Mateusza 9:9

„A przechodząc, ujrzał Lewiego, syna Alfeusza, siedzącego w komorze celnej, i rzekł do niego: «Pójdź za Mną!». On wstał i poszedł za Nim.”. – Mareka 2:14

„Potem wyszedł i zobaczył celnika, imieniem Lewi, siedzącego w komorze celnej. Rzekł do niego: «Pójdź za Mną!» On zostawił wszystko, wstał i chodził za Nim.”. – Łukasza 5:27-28

Relacje te są ze sobą tak ściśle powiązane, że trudno sobie wyobrazić, że nie mówią o tej samej osobie.

Istnieje kilka możliwych wyjaśnień tej różnicy. Niektórzy twierdzą, że Lewi było plemiennym imieniem tej osoby – oznaczającym, że należał do plemienia Lewiego – a Mateusz był bardziej osobistym imieniem. Inni sugerują, że osoba ta pierwotnie nosiła imię Lewi, ale Jezus nazwał ją Mateuszem (podobnie jak w przypadku Szymona, którego Jezus nazwał Piotrem). Możliwe jest również, że jest to po prostu kwestia posiadania greckiego imienia (Mateusz) i hebrajskiego imienia (Lewi), podobnie jak apostoł Paweł był również znany jako Saul.

Ponieważ osoba ta była Żydem, który pracował dla Rzymian, nie byłoby zaskoczeniem, gdybyśmy dowiedzieli się, że był znany pod obydwoma imionami.

Poborca podatkowy (lub celnik)

Jak właśnie dowiedzieliśmy się z powyższych fragmentów (Mateusza 9:9, Marka 2:14, Łukasza 5:27-28), Mateusz był poborcą podatkowym lub celnikiem – kimś, kto został zakontraktowany przez rząd rzymski do pobierania podatków. Dla Żyda podjęcie się tego zawodu było zasadniczo aktem zdrady wobec swojego narodu.

Poborcy podatkowi ponosili bardzo niewielką odpowiedzialność. Kazano im zebrać określoną kwotę pieniędzy, ale mogli powiedzieć ludziom, że są winni inną kwotę, a oni nie mieli możliwości zakwestionowania tego. Poborcy podatkowi zasłynęli z tego, że mówili ludziom, że są winni więcej niż byli, i zgarniali różnicę. Dla Żydów poborcy podatkowi byli ucieleśnieniem grzechu.

„Przychodzili także celnicy, żeby przyjąć chrzest, i pytali go: «Nauczycielu, co mamy czynić?» 13 On im odpowiadał: «Nie pobierajcie nic więcej ponad to, ile wam wyznaczono».” – Łukasza 3:12-13

Co ciekawe, Marek i Łukasz nie określają wyraźnie ucznia Mateusza jako poborcy podatkowego – musimy wnioskować, że poborca podatkowy Lewi (Mk 3:18 i Łk 6:15) jest uczniem o imieniu Mateusz. Ewangelia Mateusza nie pozostawia jednak wiele miejsca na zamieszanie: na liście uczniów jest on nazywany „poborcą podatkowym”:

„A oto imiona dwunastu apostołów: pierwszy Szymon, zwany Piotrem, i brat jego Andrzej, potem Jakub, syn Zebedeusza, i brat jego Jan, Filip i Bartłomiej, Tomasz i celnik Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, i Tadeusz, Szymon Gorliwy i Judasz Iskariota, ten, który Go zdradził.”. – Mateusza 10:2-4

Grzesznik

Biblia mówi, że wszyscy jesteśmy grzesznikami (Rzymian 3:23), ale w starożytnym judaizmie etykieta ta była zarezerwowana dla najgorszych z najgorszych, takich jak poborcy podatkowi.

Poborcy podatkowi byli grzesznikami z zawodu, kłamali i oszukiwali, aby zdobyć bogactwo i okradali nawet najbiedniejszych spośród swojego ludu. Byli religijnymi outsiderami, ponieważ sposób, w jaki wykonywali swój zawód, otwarcie sprzeciwiał się Prawu Mojżeszowemu. Im byli bogatsi, tym gorszymi ludźmi się stawali.

Gdy Jezus siedział w domu za stołem, przyszło wielu celników i grzeszników4 i siedzieli wraz z Jezusem i Jego uczniami. – Mateusza 9:11

Następnie Jezus wrzuca Mateusza do „grzeszników”:

Widząc to, faryzeusze mówili do Jego uczniów: «Dlaczego wasz Nauczyciel jada wspólnie z celnikami i grzesznikami?». – Mateusza 9:12

Powołując Mateusza, Jezus ogłosił, że nikt nie zostanie wykluczony z jego ruchu – nawet ci, których społeczeństwo uważało za nie do odkupienia.

Naoczny świadek służby Jezusa

Jako jeden z dwunastu apostołów, Mateusz był obecny podczas niemal całej służby Jezusa. Jedynymi osobami, które widziały więcej o tym, kim był Jezus i do czego był zdolny, byli Piotr, Jakub i Jan.

Niektórzy twierdzą, że rola Mateusza jako naocznego świadka jest dowodem na to, że nie napisał on Ewangelii Mateusza. Ewangelia Mateusza wydaje się w dużej mierze opierać na Ewangelii Marka (dlatego istnieje tak wiele równoległych fragmentów), ale uważa się, że Ewangelia Marka została napisana przez człowieka o imieniu Jan Marek, który nie był naocznym świadkiem. Dlaczego więc naoczny świadek miałby korzystać z relacji napisanej przez kogoś, kogo tam nie było? Istnieje kilka kontrargumentów, ale głównym z nich jest to, że wczesny kościół twierdził, że Jan Marek spisał relację Piotra o służbie Jezusa … a Piotr widział więcej Jezusa niż Mateusz i był filarem wczesnego kościoła, więc …. *ekh*.

Poza tym Mateusz poświęca Piotrowi sporo pozytywnej uwagi w swojej ewangelii. Możliwe, że z szacunku, przyjaźni lub szacunku Mateusz wykorzystał relację Piotra ze względu na spójność.

Ewangelista

Mateusz jest uważany za jednego z „czterech ewangelistów”. Jest to tytuł zarezerwowany dla Mateusza, Marka, Łukasza i Jana – tradycyjnych autorów czterech ewangelii. Pochodzi on od greckiego słowa evangelion, oznaczającego „dobrą nowinę”. Ci czterej pisarze głosili dobrą nowinę o Jezusie Chrystusie w swoich pismach.

Skryba?

Jako poborca podatkowy, praca Mateusza polegała na skrupulatnym rejestrowaniu i dokumentowaniu informacji podatkowych. Niektórzy twierdzą, że Jezus odniósł się do niego w Mateusza 13:52, ponieważ jego praca technicznie pasowałaby do opisu „skryby”.

„Skryba” z Mateusza 13:52 to bez wątpienia sam Mateusz, który jako poborca podatkowy był świeckim skrybą. Jezus porównuje go do osoby „przynoszącej skarby nowe i stare” – stare to te nabyte jako poborca podatkowy (takie jak dary za dokładność i organizację), a nowe to nauki Jezusa; o królestwie niebieskim „. Jako człowiek podwójnie wyposażony, Mateusz jest teraz gotowy do dalszej działalności pisarskiej – napisania książki, która nosi jego imię „. -Walter A. Elwell i B.J. Beitzel, Baker Encyclopedia of the Bible.

Jednak niektóre tłumaczenia oddają „uczonego w Piśmie” w Ewangelii Mateusza 13:52 jako „nauczycieli prawa”, a w kontekście Jezus z pewnością wydaje się mówić o osobach o pochodzeniu religijnym – mówi o aniołach oddzielających niegodziwych od sprawiedliwych (Mt 13:49) – i wydaje się bardziej prawdopodobne, że wydobycie „nowych skarbów, a także przechowywanie” odnosiłoby się do ich znajomości Prawa i proroków w świetle ewangelii.

To powiedziawszy, tak, Mateusza można technicznie nazwać uczonym w Piśmie – ale prawdopodobnie nie tak, jak jest to często używane w Biblii.

Kiedy i gdzie żył Mateusz?

Aby być uczniem Jezusa Chrystusa, Mateusz musiał oczywiście żyć w tym samym czasie. Większość uczonych uważa, że Jezus żył od około 4 r. p.n.e. do około 30 lub 33 r. n.e.. Ponieważ nie wiemy, ile miał lat w momencie, gdy poznał Jezusa, nie możemy być pewni, że urodził się w I wieku, ale z pewnością wtedy żył. Data jego śmierci nie jest znana.

Jezus spotkał Mateusza w budce podatkowej w Kafarnaum – mieście położonym nad brzegiem Jeziora Galilejskiego.

Jak umarł Mateusz?

Podobnie jak w przypadku większości apostołów, trudno jest dokładnie określić, jak zginął Mateusz. Istnieje kilka sprzecznych relacji na temat jego śmierci. Najwcześniejsze zapisy mówią, że pełnił swoją posługę w „Etiopii” (nie to, co uważamy za Etiopię, ale region na południe od Morza Kaspijskiego), Persji, Macedonii i / lub Syrii.

Klemens Aleksandryjski cytuje Herakleona, jednego z najwcześniejszych komentatorów Nowego Testamentu, który twierdzi, że Mateusz zmarł w sposób naturalny:

„Ale i ta wypowiedź nie będzie znaleziona, aby była wypowiedziana powszechnie; bo wszyscy zbawieni przyznali się do wyznania uczynionego głosem i odeszli. Wśród nich są Mateusz, Filip, Tomasz, Lewi i wielu innych”. -Stromata

Większość uczonych nie akceptuje dziś tej relacji. Wszystkie inne wczesne zapisy śmierci Mateusza twierdzą, że został zamęczony, ale nie zgadzają się co do tego, jak i gdzie to się stało. Ojcowie wczesnego kościoła twierdzą, że został spalony, ukamienowany, zasztyletowany lub ścięty za wiarę. W słynnej Księdze Męczenników Johna Foxe’a (opublikowanej po raz pierwszy w 1563 r.), wpis dotyczący Mateusza stwierdza:

„Sceną jego pracy była Partia i Etiopia, w której to ostatniej poniósł męczeństwo, będąc zabitym halabardą w mieście Nadabah, A.D. 60”.

Kto napisał Księgę Mateusza?

Autor Ewangelii Mateusza jest anonimowy, ale Mateusz Apostoł jest tradycyjnie uważany za autora. Wczesny kościół twierdził, że to on ją napisał, a przypisanie „według Mateusza” zostało dodane prawdopodobnie już w II wieku. Chociaż istnieją wiarygodne argumenty przeciwko jego autorstwu, żaden alternatywny autor nie został wymieniony.

Najwcześniejsze dowody na to, że mógł go napisać, pochodzą od Papiasa z Hierapolis, cytowanego przez Euzebiusza z Cezarei w Historii Kościoła:

„Tak więc Mateusz napisał wyrocznie w języku hebrajskim i każdy interpretował je tak, jak potrafił”.

Ireneusz, który żył od około 130 r. n.e. do 202 r. n.e., wysunął podobne twierdzenie w Przeciw herezjom:

„Mateusz wydał również spisaną Ewangelię wśród Hebrajczyków w ich własnym dialekcie, podczas gdy Piotr i Paweł głosili w Rzymie i kładli fundamenty Kościoła”.

Jednak stwierdzenie Papiasa jest w rzeczywistości dość niejednoznaczne. Słowo przetłumaczone jako „napisał” może również oznaczać „skompilowany”, „ułożony” lub „skomponowany”. Słowo oznaczające „wyrocznie” może oznaczać „powiedzenia” lub „ewangelię”. A słowo „zinterpretowane” może oznaczać „przetłumaczone”.

Jest więc więcej niż trochę niejasne, do czego dokładnie odnosi się Papiasz. Większość współczesnych uczonych uważa, że Papiasz w rzeczywistości nie odnosi się do tego, co znamy jako Ewangelię Mateusza. Zwłaszcza, że mówi on o tekście, który pierwotnie został napisany w języku hebrajskim lub aramejskim, a Ewangelia Mateusza wydaje się być pierwotnie napisana w języku greckim, a nie przetłumaczona na ten język.

Nie oznacza to jednak, że Mateusz nie napisał również tej ewangelii.

Wewnętrzne dowody na autorstwo Mateusza

Niektórzy twierdzą, że Ewangelia Mateusza zawiera wewnętrzne dowody łączące ją z zawodem Mateusza, co może wskazywać, że był on autorem biblijnym. Ewangelia Mateusza mówi o pieniądzach bardziej szczegółowo i częściej niż inne ewangelie – podobnie jak Ewangelia Łukasza, napisana przez lekarza Łukasza, zawiera więcej szczegółów na temat dolegliwości i używa precyzyjnej terminologii medycznej.

Złoto i srebro są wspomniane tylko raz u Marka i cztery razy u Łukasza. Mateusz natomiast wspomina o nich 28 razy. Słynna przypowieść o talentach (Mt 25:14-20) pojawia się tylko w Ewangelii Mateusza. W Modlitwie Pańskiej Mateusz dokonuje ciekawej zamiany. Porównaj tę linijkę modlitwy zapisaną przez Mateusza i Łukasza:

„I przebacz nam nasze grzechy, bo i my przebaczamy każdemu, kto nam zawini;”. – Łukasza 11:4 (dodano podkreślenie)

” I przebacz nam nasze winy, jak i my przebaczamy tym, którzy przeciw nam zawinili;”. – Mateusza 6:12

Przypis w Piśmie Świętym Edycji Św. Pawła mówi:

Werset ten brzmi w oryginale: daruj nam nasze długi… dłużnikom. Prawdę o zadłużeniu człowieka wobec Boga Jezus obrazuje w dalszej części Ewangelii, wygłaszając przypowieść o nielitościwym dłużniku (Mt 18,23-35; por. Kol 2,14+). (dodano podkreślenie)

Mateusz używa również słów związanych z pieniędzmi, których nie używają inne ewangelie. W Ewangelii Mateusza 17:24 podaje nam dokładną kwotę podatku świątynnego:

„Gdy Jezus i jego uczniowie przybyli do Kafarnaum, poborcy podatku świątynnego w wysokości dwóch drachm podeszli do Piotra i zapytali: „Czy twój nauczyciel nie płaci podatku świątynnego?””.

Wydaje się, że autor zwrócił szczególną uwagę na wypowiedzi Jezusa dotyczące pieniędzy, miał większe zrozumienie kwestii finansowych i postrzegał finanse jako pomocną soczewkę do zrozumienia ewangelii.

Ostatecznie, bez linijki, nie możemy potwierdzić ani zaprzeczyć, kto napisał Ewangelię Mateusza. Jednak przez wieki Kościół twierdził, że był to apostoł Mateusz.

Dzieje Apostolskie i męczeństwo świętego Mateusza

W ciągu pierwszych kilku wieków istnienia Kościoła na temat apostołów narosły niezliczone legendy – tak liczne, że stały się w zasadzie własnym gatunkiem. Wiele z tych legendarnych relacji było pseudepigrafami – co oznacza, że fałszywie twierdziły, że zostały napisane przez znanego chrześcijanina – i zawierały cudowne wydarzenia i gnostyckie nauki.

Niektóre z tych relacji wydawały się być przynajmniej luźno oparte na rzeczywistości, wspierając szczegóły dotyczące tego, jak ludzie umierali i dokąd podróżowali.

Nie jest tak jednak w przypadku Dziejów Apostolskich i Męczeństwa Świętego Mateusza. Jezus ukazuje się Mateuszowi jako chłopiec i mówi mu, aby udał się do miasta Myrna (nieznana lokalizacja), które jest zamieszkane przez „zjadaczy ludzi”. Po przybyciu na miejsce Mateusz dokonuje cudów i wypędza demony. Król wielokrotnie próbuje go zabić, ostatecznie przybijając go do ziemi i podpalając. Zamiast zabić Mateusza, ogień spala bożki króla i pochłania niektórych jego żołnierzy.

Będąc świadkiem tego ostatniego cudu, król i jego królestwo ludożerców uznają jedynego prawdziwego Boga i pokładają wiarę w Jezusie. Koniec.

Istnieją inne starożytne chrześcijańskie i gnostyckie pisma o Mateuszu, a nawet twierdzące, że zostały napisane przez niego, z których niektóre pojawiły się wieki po jego śmierci (takie jak tak zwana Ewangelia Pseudo-Mateusza).

Grzesznik, który został świętym

Jeśli chodzi o apostoła Mateusza, nie ma zbyt wielu informacji. Ale to, co mamy – ewangelie – pokazuje nam, że Mateusz był jednym z najpotężniejszych przykładów Jezusa na przebaczenie, które Bóg oferuje każdemu. Ten poborca podatkowy był oczerniany za to, kim był, ale Jezus kochał go za to, kim był. I pomimo jego pozycji jako religijnego outsidera, Jezus dał mu znaczącą pozycję w religii, która ostatecznie stała się największą religią na świecie.