Księga Wyjścia: Bóg ratuje swój lud z Egiptu

Księga Wyjścia to historia uratowania przez Boga dzieci Izraela z Egiptu i nawiązania z nimi szczególnej relacji. Księga Wyjścia jest drugą księgą Pięcioksięgu (pięć ksiąg Mojżesza) i to właśnie w niej znajdujemy opowieści o dziesięciu plagach, pierwszej Passze, rozstąpieniu się Morza Czerwonego i dziesięciu przykazaniach.

Nazwa księgi pochodzi od masowej emigracji narodu izraelskiego z Egiptu, ale to tylko pierwsza część historii. Księga ta podąża za Izraelem z Egiptu na pustynię, gdzie naród jest szczególnie zestrojony z Bogiem (w przeciwieństwie do bożków Egiptu i okolicznych narodów). Jest to księga, w której Bóg po raz pierwszy określa swoje oczekiwania wobec narodu izraelskiego – znamy je jako 10 przykazań. Większość Starego Testamentu opowiada o tym, jak Izrael spełnia (lub nie spełnia) te oczekiwania. Jeśli więc chcesz zrozumieć jakąkolwiek inną księgę Starego Testamentu, będziesz potrzebował podstawowego zrozumienia tego, co dzieje się w Księdze Wyjścia.

Ważne postacie w Księdze Wyjścia

Exodus ma ścisłą obsadę ważnych postaci, na które warto zwracać uwagę.

• Bóg (Jahwe) – stwórca nieba i ziemi oraz boska istota, która wybiera naród izraelski, aby reprezentował go na ziemi. Bóg idzie na wojnę przeciwko bogom Egiptu, uwalnia Izrael od ich tyranii, a następnie zawiera pakt z nowym narodem. Podczas gdy reszta narodów służy mniejszym bogom, Jahwe wybiera potomków Abrahama, Izaaka i Jakuba jako grupę ludzi, która będzie służyć jemu i tylko jemu.
• Mojżesz – największy z proroków Starego Testamentu, który służy jako pośrednik między Bogiem a innymi ludźmi w Księdze Wyjścia. Mojżesz negocjuje z faraonem wolność Izraela, przekazuje prawa Boże narodowi izraelskiemu, a nawet błaga o miłosierdzie w imieniu Izraela, gdy ten rozgniewał Boga.
• Aaron – brat i prawa ręka Mojżesza. Aaron pomaga Mojżeszowi jako rzecznik, a w końcu zostaje najwyższym kapłanem narodu izraelskiego.
• Faraon – główny antagonista w historii Exodusu. Faraon zniewala naród izraelski, dopuszcza się ludobójstwa i ogólnie jest wielkim kretynem. Faraon jest czczony jako część egipskiego panteonu: mniejszy bóg, który bezprawnie rości sobie prawo do ludu Bożego. Bóg pokonuje faraona i bogów Egiptu, zsyłając serię dziesięciu niszczących plag, a w końcu niszcząc armię faraona w Morzu Czerwonym.

Kluczowe tematy w Ksiedze Wyjścia

W Księdze Wyjścia chodzi o to, że Bóg czyni Izraela swoim własnym. Bóg ratuje potomków Abrahama, Izaaka i Jakuba (którym złożył kilka ważnych obietnic w Księdze Rodzaju). Następnie daje im swoje oczekiwania – listę rzeczy, które należy i których nie należy robić. Wreszcie Bóg rozbija obóz pośród nowego narodu: oni są Jego ludem, a On jest ich Bogiem.

Kiedy Bóg daje Izraelowi Dziesięć Przykazań, określa ich ramy przez stwierdzenie swojej relacji do Hebrajczyków. Ten werset ładnie podsumowuje tematykę Księgi Wyjścia:

Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. – Księga Wyjścia 20:2

Przejdźmy szybko przez niektóre z tematów Exodusu.

Odkupienie

Trudno go przeoczyć! Cała księga opowiada o tym, że Bóg słyszy wołanie Izraela o pomoc, ratuje ich od ich ciemiężców i czyni ich swoimi.

Przymierze

Podobnie jak w pozostałych częściach Tory, przymierze jest tu ważnym tematem. Bóg zawiera uroczyste, wiążące porozumienie z narodem izraelskim, ustanawiając siebie jego bogiem, a ich swoim ludem. Z tą relacją wiążą się pewne oczekiwania, korzyści dla Izraelitów, jeśli dotrzymają umowy, oraz konsekwencje, jeśli jej nie dotrzymają.

Obecność Boga

Na początku książki krzyki Izraela wznoszą się do Boga, który je słyszy i przypomina sobie swoje obietnice dane Abrahamowi w Księdze Rodzaju. W środku księgi Bóg spotyka się z Izraelem na pustyni: jest wysoko na górze, a oni na równinie poniżej. Bóg jest bliżej ludzi, ale wciąż daleko. Jednak pod koniec książki Bóg zamieszkuje w środku obozu Izraela na pustyni. Mojżesz wierzy, że to właśnie obecność Boga wśród ludzi odróżnia Izrael od każdego innego narodu na świecie (Wj 33,16).

Prawo

Jest to związane z tematem przymierza – a konkretnie z oczekiwaniami, jakie Bóg ma wobec ludu izraelskiego. Począwszy od rozdziału 20, zaczynamy widzieć coraz więcej dyrektyw dla ludu, jak żyć jako lud Boży.

Szerokie spojrzenie: Księga Wyjścia w kontekście

W Exodusie historia Biblii naprawdę zaczyna nabierać tempa. Bóg złożył już swoje obietnice Abrahamowi: jego potomkowie będą potężnym ludem, posiądą ziemię Kanaan, a przez nich cała ziemia będzie błogosławiona przez Boga. Podczas gdy w Księdze Rodzaju widzimy Boga działającego poprzez rodzinę, w Księdze Wyjścia widzimy Boga działającego z całym narodem.

Księga Wyjścia to wybuch teologii Starego i Nowego Testamentu. Bóg jest wierny i dotrzymuje obietnicy danej Abrahamowi (Gn 15,13-21), sądząc Egipcjan i wyzwalając Izraela. Pan daje też Izraelowi pierwszą iterację Prawa i zaczyna mieszkać wśród swego ludu w przybytku. Wyzwolenie przez Boga Izraela z niewoli zapowiada Jego dzieło odkupienia narodów (Ro 6,17-18), podobnie jak Jego sąd nad swoim ludem służy jako przykład dla chrześcijan obecnie (1Ko 10,6-13). Księga Wyjścia jest również miejscem, gdzie Bóg objawia swoje pamiątkowe imię: YHWH, czyli Pan (Wj 3,14; 6,3).

Przegląd historii i struktury Księgi Wyjścia

Akt 1: Prolog
(Exodus 1-2)

Księga Wyjścia rozpoczyna się w miejscu, w którym kończy się Księga Rodzaju: młody naród izraelski jest w Egipcie (został zaproszony przez Józefa, tego ze słynnym płaszczem). Nowy faraon zauważa, że Izraelici mnożą się i zniewala ich. Obawiając się powstania, nakazuje, by wszyscy hebrajscy synowie zostali wrzuceni do Nilu zaraz po urodzeniu.

Jednak jeden chłopiec uniknął tego losu: hebrajski Mojżesz dorasta w domu faraona. Kiedy dorosły Mojżesz zabija nadużywającego go egipskiego niewolnika, ucieka z kraju.

Akt 2: Bóg ratuje Izrael
(Wj 3-19)

Czterdzieści lat później Bóg ukazuje się Mojżeszowi w postaci płonącego krzewu i wysyła go, by wybawił Izraela z ręki faraona.

Mojżesz, z pomocą swojego brata Aarona, staje w imieniu Boga przed faraonem: „Pozwólcie odejść mojemu ludowi” (Wj 5,1). Faraon odmawia, więc Bóg zsyła na Egipcjan te słynne 10 plag. Kiedy ostatnia plaga zabija syna faraona, ten w końcu pozwala Izraelowi odejść.

Izraelici obchodzą pierwszą w historii Paschę, a następnie wyruszają na pustynię. Faraon zmienia zdanie i wysyła swoją armię, aby ich odzyskać. Bóg cudownie ocala Izrael, rozdzielając Morze Czerwone i pozwalając Izraelowi uciec od swoich niedoszłych porywaczy – a następnie używa morza, by obmyć armię faraona. Izraelici opuszczają Egipt i udają się do stóp góry Synaj na pustyni. Bóg zstępuje na szczyt góry i wtedy dzieje się coś niesamowitego.

Akt 3: Bóg zawiera przymierze z Izraelem
(Wj 20-40)

Izraelici opuszczają Egipt i udają się na górę Synaj, gdzie Bóg przekazuje Mojżeszowi swoje prawa. Bóg zawiera przymierze z narodem izraelskim i kolejnymi pokoleniami: ponieważ uratował ich z Egiptu, Izrael ma przestrzegać Jego zasad. Bóg wypowiada Dziesięć Przykazań bezpośrednio do całego narodu izraelskiego, a konkretne rozporządzenia przekazuje Mojżeszowi na górze. A lud się na to zgadza!

Po tym Bóg snuje plany dotyczące miejsca kultu. Zamierza zejść z góry i zamieszkać pośród ludu izraelskiego, ale aby to się stało, lud musi przygotować dla Niego przenośny przybytek. Bóg daje Mojżeszowi plany przybytku, świętych mebli i szat dla kapłanów.

Ale już teraz sprawy nie idą zgodnie z planem. Podczas gdy Bóg daje Mojżeszowi prawa dla ludu, lud zaczyna czcić złotego cielca … nie jest to fajne. Mojżesz błaga Boga w imieniu Izraela i naród otrzymuje kolejną szansę na przestrzeganie Bożych poleceń.

I tak Izrael buduje przybytek: święty namiot. Księga Wyjścia kończy się tym, że chwała Pana wypełnia przybytek. Bóg mieszka teraz wśród swojego wybranego ludu, Izraela. Jednak teraz pojawia się kolejny problem: jak lud będzie żył w obecności tak świętej i potężnej istoty?

O tym właśnie jest następna księga, Księga Kapłańska.

Kto napisał Księgę Wyjścia?

Cała Tora jest starannie, celowo zredagowanym dziełem. Mojżesz jest tradycyjnie przypisywany jako ludzki autor starotestamentowej księgi Wyjścia. Jest tak dlatego, że Księga Wyjścia jest częścią Tory, która jest znana jako Prawo Mojżesza. Nie musi to oznaczać, że Mojżesz napisał każde słowo tej księgi, ale ponieważ Mojżesz jest główną postacią ludzką w tych księgach, i ponieważ Mojżesz jest tym, który otrzymuje dyrektywy od Boga, księgi są zwykle przypisywane jemu. (Więcej o autorach, którzy napisali Biblię dowiesz się tutaj).

Inne księgi związane z Księgą Wyjścia

• Księga Kapłańska (następna księga Biblii)
• Księga Rodzaju (poprzednia)
• Księga Liczb
• Księga Powtórzonego Prawa
• Księga Jozuego
• Pięcioksiąg