Księga Rodzaju: początek historii biblijnej

Księga Rodzaju jest pierwszą księgą Biblii, a otwiera ją jedno z najsłynniejszych pierwszych zdań jakiegokolwiek dzieła literackiego: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. To tam znajdujemy słynne historie Adama i Ewy, Kaina i Abla, Noego i arki, Abrahama i Izaaka oraz dobrze ubranego marzyciela o imieniu Józef.

Księga Rodzaju sama w sobie brzmi jak ciąg epickich opowieści: na wpół tragiczna saga o świecie, który mimo intencji Stwórcy wciąż idzie w złą stronę. Ale Księga Rodzaju nie jest samodzielną książką. Jest to pierwsza część pięcioksięgu Tory (lub Pięcioksięgu), który jest fundamentalnym dziełem Starego Testamentu. Tora to historia powstania Izraela: to historia tego, jak naród izraelski uzyskał swoją populację, swoją ziemię i swoją religię.

Ważne postacie w Księdze Rodzaju

Księga Rodzaju jest drugą co do długości księgą Biblii (po Księdze Jeremiasza). Oznacza to, że w Księdze Rodzaju jest wiele postaci. Jeśli chcesz spojrzeć na najczęściej wymieniane postacie w Księdze Rodzaju, Adrien zebrał te dane tutaj. Ale jeśli chodzi o przegląd księgi, te cztery postacie są najważniejsze, o których warto wiedzieć:

• Bóg (Jahwe) – stwórca nieba i ziemi, w tym ludzi Adama i Ewy. Bóg czyni wszystko „bardzo dobrym”, ale kiedy zarówno ludzie, jak i istoty boskie buntują się przeciwko Bogu, świat ponownie pogrąża się w chaosie. Ludzie buntują się przeciwko Bogu, sprowadzając na świat klątwę i stając się tak gwałtowni, że Bóg niszczy wszystkich oprócz Noego i jego rodziny. Bóg wciąż pracuje nad przywróceniem światu statusu „bardzo dobrego” – i postanawia rozpocząć tę pracę poprzez człowieka, któremu nadaje imię Abraham.
• Abraham (dawniej Abram) – Mezopotamczyk, którego Bóg wybiera na patriarchę specjalnego narodu. Abraham podróżuje przez ziemię Kanaan, którą Bóg obiecuje dać potomkom Abrahama. Bóg zawiera przymierze (specjalną wiążącą umowę) z Abrahamem – od tego momentu naprawdę zaczyna się historia Izraela jako narodu.
• Jakub/Izrael – wnuk Abrahama. Jakub oszukuje ojca i brata, aby otrzymać specjalne błogosławieństwo. Ma dwunastu synów, od których wywodzi się dwanaście plemion Izraela.
• Józef – ulubiony syn Jakuba, który ma prorocze sny o wielkości. Potrafi również interpretować sny innych ludzi. Jego bracia sprzedają go w niewolę, ale dzięki swojej mądrości, którą dał mu Bóg, wznosi się na stanowisko drugiego dowódcy nad całym Egiptem.

Kluczowe tematy w Księdze Rodzaju

Księga Rodzaju jest pełna historii, które znamy ze szkółki niedzielnej, takich jak Adam i Ewa, Arka Noego czy Drabina Jakuba. Ale historia z Księgi Rodzaju to tak naprawdę scena dla reszty Pięcioksięgu: to długi, długi prolog do początków Izraela jako narodu. W szczególności jest to historia obietnic, które Bóg złożył ludziom – obietnic, które Bóg zaczyna realizować przez resztę Biblii.

Gdyby główną myśl Księgi Rodzaju streścić w jednym wersecie, byłyby to te słowa, które Bóg powiedział do Abrahama:

Przymierze moje, które zawieram pomiędzy Mną a tobą oraz twoim potomstwem, będzie trwało z pokolenia w pokolenie jako przymierze wieczne, abym był Bogiem twoim, a potem twego potomstwa. – Księga Rodzaju 17:7

Zróbmy szybki przegląd fundamentalnych tematów Księgi Rodzaju:

Przymierze

Przymierze to uroczysta, wiążąca umowa, która czyni dwie lub więcej stron jednym (bardziej szczegółową definicję możesz znaleźć tutaj). Przymierza zazwyczaj zawierają obietnice, warunki, błogosławieństwa za dotrzymanie przymierza i przekleństwa za jego złamanie. Księga Rodzaju zawiera wiele takich umów, w tym przymierze Boga ze światem po potopie (Rdz 9:1-17) oraz jego przymierze z Abrahamem (Rdz 15, 17).

Przymierze jest tym, co posuwa historię do przodu w Księdze Rodzaju. Bóg obiecuje bezdzietnemu Abrahamowi, że będzie ojcem narodów, że jego potomkowie będą mieli ziemię i że świat będzie przez nich błogosławiony. Przez 38 z 50 rozdziałów Księgi Rodzaju historia podąża za rodziną Abrahama, gdy Bóg zaczyna wypełniać pierwszą część tej obietnicy: Abraham ma ośmioro dzieci, które mają swoje własne dzieci, i tak dalej, i tak dalej. Następne cztery księgi opowiadają o tym, jak ci potomkowie stali się narodem i ruszyli w kierunku zdobycia ziemi obiecanej.

Czytając lub studiując Księgę Rodzaju, zwróć szczególną uwagę na wszelkie wzmianki o „przymierzu”, „obietnicy” i „przysiędze” – zwłaszcza gdy mówi o tym Bóg.

Błogosławieństwo

W dwunastym rozdziale Bóg obiecuje błogosławić Abrahama, błogosławić jego sprzymierzeńców, przeklinać jego wrogów i ostatecznie błogosławić świat przez niego (12:1-3). W ten sposób rozpoczyna się cała reszta księgi, cała Tora i w istocie cała Biblia. Od tego momentu Bóg ma specjalną relację z Abrahamem i jego rodziną. W pozostałej części Księgi Rodzaju obserwujemy, jak ta obietnica się rozwija i jak wielu ludzi zostaje pobłogosławionych.

Narracja o błogosławieństwach jest szczególnie ważna w połowie książki, kiedy Jakub „dziedziczy” (tzn. oszukuje swojego ojca, aby ten mu je dał) błogosławieństwo, które Bóg dał Abrahamowi i Izaakowi. To błogosławieństwo było pierwotnie przeznaczone dla starszego brata Jakuba, Ezawa. Zanim jednak dojdzie do kolejnej sytuacji z udziałem Kaina i Abla, Jakub ucieka do odległej krainy, gdzie rozpoczyna nowe życie. Kiedy Jakub wraca, walczy z Bogiem, który mu błogosławi.

Czytając i studiując Księgę Rodzaju, zwróć uwagę na to, kto komu błogosławi i co się dzieje, gdy ludzie są błogosławieni.

Przymierze

Przymierze to uroczysta, wiążąca umowa, która czyni dwie lub więcej stron jednym (bardziej szczegółową definicję można znaleźć tutaj). Przymierza zazwyczaj zawierają obietnice, warunki, błogosławieństwa za dotrzymanie przymierza i przekleństwa za jego złamanie. Księga Rodzaju zawiera wiele takich umów, w tym przymierze Boga ze światem po potopie (Rdz 9:1-17) oraz jego przymierze z Abrahamem (Rdz 15, 17).

Przymierze jest tym, co posuwa historię do przodu w Księdze Rodzaju. Bóg obiecuje bezdzietnemu Abrahamowi, że będzie ojcem narodów, że jego potomkowie będą mieli ziemię i że świat będzie przez nich błogosławiony. Przez 38 z 50 rozdziałów Księgi Rodzaju historia podąża za rodziną Abrahama, gdy Bóg zaczyna wypełniać pierwszą część tej obietnicy: Abraham ma ośmioro dzieci, które mają swoje własne dzieci i tak dalej, i tak dalej. Następne cztery księgi opowiadają o tym, jak ci potomkowie stali się narodem i ruszyli w kierunku zdobycia ziemi obiecanej.

Czytając lub studiując Księgę Rodzaju, zwróć szczególną uwagę na wszelkie wzmianki o „przymierzu”, „obietnicy” i „przysiędze” – zwłaszcza gdy mówi o tym Bóg.

Błogosławieństwo

W dwunastym rozdziale Bóg obiecuje błogosławić Abrahama, błogosławić jego sprzymierzeńców, przeklinać jego wrogów i ostatecznie błogosławić świat przez niego (12:1-3). W ten sposób rozpoczyna się cała reszta księgi, cała Tora, a w zasadzie cała Biblia. Od tego momentu Bóg ma specjalną relację z Abrahamem i jego rodziną. W pozostałej części Księgi Rodzaju obserwujemy, jak ta obietnica się rozwija i jak wielu ludzi zostaje pobłogosławionych.

Narracja o błogosławieństwach jest szczególnie ważna w połowie książki, kiedy Jakub „dziedziczy” (tzn. oszukuje swojego ojca, aby ten mu je dał) błogosławieństwo, które Bóg dał Abrahamowi i Izaakowi. To błogosławieństwo było pierwotnie przeznaczone dla starszego brata Jakuba, Ezawa. Zanim jednak dojdzie do kolejnej sytuacji z udziałem Kaina i Abla, Jakub ucieka do odległej krainy, gdzie rozpoczyna nowe życie. Kiedy Jakub wraca, walczy z Bogiem, który mu błogosławi.

Czytając i studiując Księgę Rodzaju, zwróć uwagę na to, kto komu błogosławi i co się dzieje, gdy ludzie są błogosławieni.

Zapisy i genealogie

Kluczowym powtarzającym się zwrotem w Księdze Rodzaju jest „to jest relacja z…” lub „to są zapisy z…”, po których następuje albo grupa imion, albo grupa historii. W rzeczywistości jest to prawie cała Księga Rodzaju. Drugi rozdział otwiera się opisem „nieba i ziemi” (2:4). Następnie Księga Rodzaju prowadzi nas przez długą serię podrozdziałów:

• linia rodzinna Adama (5:1)
• linia rodzinna Noego (6:9)
• narody, które wywodzą się z synów Noego (10:1)
• rodzina Abrahama (11:27)
• rodzina Izmaela (25:12)
• rodzina Izaaka (25:19)
• rodzina Ezawa (36:1)
• i wreszcie rodzina Jakuba (37:2).

Czytając Księgę Rodzaju, zwróć uwagę na te linie – sygnalizują one, że punkt ciężkości księgi przesuwa się z jednej rodziny na drugą. Księga Rodzaju jest zbiorem opowieści o pochodzeniu – te genealogie wydają się trywialne dla współczesnych czytelników, ale dają nam dobre pojęcie o tym, jak starożytni Izraelici myśleli o otaczających ich krajach.

Na przykład narody Izraela i Edomu nie mają w Piśmie Świętym zbyt dobrych stosunków. (Jest cała księga biblijna o tym, jak Edom zbrukał Izraela). Księga Rodzaju przedstawia tę rywalizację: od czasu, gdy Jakub ukradł Ezawowi błogosławieństwo, obaj nawzajem polowali na swoje kozy!

Ziemia obiecana

Jeszcze jeden ważny temat w Księdze Rodzaju: ziemia Kanaan. Bóg obiecuje, że potomkowie Abrahama posiądą tę ziemię w rozdziale 15, ale obietnica ta nie spełnia się aż do Księgi Jozuego. Abraham wędruje przez Kanaan, Izaak osiedla się tam, a w końcu osiedla się tu również Jakub. Jednak pod koniec tej księgi rodzący się naród izraelski przebywa jako gość w Egipcie. Następne cztery księgi Tory opowiadają o tym, jak wracają do Kanaanu.

Czytając i studiując Księgę Rodzaju, nie zwracaj uwagi tylko na to, co się dzieje – zwróć uwagę na to, gdzie to się dzieje.

Szerokie spojrzenie: Księga Rodzaju w kontekście

Księga Rodzaju jest pierwszą księgą Biblii, ale co ważniejsze, jest to pierwsza księga Tory, prawa Mojżesza. Księga Rodzaju mówi starożytnym Izraelitom, że Bóg zaprzyjaźnił się z ich przodkami, obiecał im ziemię i ma plan, aby przez nich błogosławić świat. Ale historia z Księgi Rodzaju jest tak naprawdę tylko wielkim prologiem do Księgi Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb i Powtórzonego Prawa. Razem te pięć ksiąg opowiada o tym, jak Izrael stał się szczególnym narodem Boga.

Księga Rodzaju kończy się na tym, że Izrael jest w Egipcie jako specjalny gość. Natomiast Księga Wyjścia zaczyna się od tego, że Izrael został zniewolony przez swoich gospodarzy. Przez resztę Tory Bóg ratuje Izrael z Egiptu, ogłasza go swoim ludem i prowadzi przez pustynię do ziemi obiecanej. Księga Rodzaju wyjaśnia, jak Izrael znalazł się w Egipcie i dlaczego ze wszystkich miejsc na ziemi Bóg zaprowadził naród izraelski do tego skrawka ziemi między rzeką Jordan a Morzem Śródziemnym.

Jeśli spojrzymy poza Torę (a powinniśmy!), historie z Księgi Rodzaju stanowią tło dla istotnych zasad teologicznych w pozostałej części Biblii. W Księdze Rodzaju widzimy, że Bóg ma władzę nad światem. Widzimy, że ludzie i inne stworzenia (jak wąż i Nefilim) buntują się przeciwko Bożemu porządkowi. Widzimy wskazówki dotyczące Bożego planu odkupienia swojego stworzenia z powrotem do siebie.

Księga Rodzaju przedstawia również Abrahama, przodka Izraela, przez którego cały świat będzie błogosławiony. Abraham, Izaak i Jakub są trzema głównymi patriarchami narodu izraelskiego (który otrzymał swoją nazwę od Jakuba). Synowie i wnuki Jakuba mają swoje własne rodziny, które ostatecznie stają się 12 plemionami Izraela.

Abraham wierzy w Boże obietnice, a wiara Abrahama zostaje uznana za sprawiedliwość (Rdz 15,6) – to znaczy, że zadowala Boga. Koncepcja sprawiedliwości przez wiarę powtarza się w Nowym Testamencie (Ro 10,10), a Paweł stwierdza, że wszyscy, którzy podzielają wiarę Abrahama, są jego duchowymi dziećmi (Ga 3,6-9).

Księga Rodzaju ustanawia kilka biblijnych tematów, które przewijają się przez całą resztę Biblii:

• Autorytet Boga. Bóg jest stwórcą wszystkich rzeczy i jest suwerenny nad naturą i ludzkością. Widzimy Jego twórcze działanie w pierwszych dwóch rozdziałach Księgi Rodzaju, ale widzimy też Jego suwerenność w wyborze Abrahama, błogosławieniu Hebrajczyków i ochronie Egiptu przed głodem.
• Bunt człowieka. Adam i Ewa nie posłuchali Boga w Edenie, ale to dopiero początek. Kain składa ofiarę nie do przyjęcia, świat staje się brutalny za dni Noego, ludzie budują wieżę Babel, i tak dalej, i tak dalej.
• Sąd Boży. Bóg wysiedla Adama i Ewę, zsyła potop, by zniszczyć ziemię, i spuszcza deszcz ognia na Sodomę i Gomorę (Gn 19). Bóg jest święty, a grzech musi być ukarany.
• Zachowanie życia przez Boga. Bóg obiecuje Ewie potomka (Gn 3:15), ratuje rodzinę Noego w arce, uwalnia Jakuba od gniewu Ezawa i pozwala Egiptowi przetrwać ciężki głód dzięki mądrości Józefa.
• Ofiara krwi. Bóg obdziera ze skóry zwierzęta, by okryć Adama i Ewę po ich grzechu (Rdz 3,21), a także dostarcza barana dla Abrahama, by zajął miejsce Izaaka (Rdz 22). Motyw ofiary krwi staje się o wiele bardziej widoczny w Księdze Kapłańskiej.

Jest to wielka księga, zawierająca wiele najbardziej znanych historii biblijnych, ale to dopiero początek.

Przegląd historii i struktury Księgi Rodzaju

Księgę Rodzaju można zasadniczo podzielić na dwie duże części, z których każda stanowi początek większej historii. Pierwsza z nich to opowieść o relacji Boga ze światem. Druga to historia początkowa relacji Boga z Izraelem.

Część 1: Bóg i ludzkość
(Rdz 1-11)

Księga Rodzaju rozpoczyna się od stworzenia przez Boga nieba i ziemi, gwiazd, roślin, zwierząt i ludzi: Adama i Ewę. Bóg umieszcza Adama i Ewę w ogrodzie Eden, ale oni buntują się przeciwko Bogu, wprowadzając na świat przekleństwo grzechu i śmierci.

Adam i Ewa mają dzieci (w tym Kaina i Abla), a te dzieci mają dzieci. W końcu świat staje się tak brutalny, że Bóg zsyła wielki potop, który ma zniszczyć świat, ale oszczędza jedynego sprawiedliwego człowieka, Noego. Noe buduje swoją słynną arkę, aby wraz z rodziną (i wieloma zwierzętami) uciec przed powodzią. Po ustąpieniu wód Bóg obiecuje, że już nigdy więcej nie zniszczy ziemi potopem.

Kulminacją tego ruchu jest dziwna historia o wieży Babel. Mieszkańcy ziemi spotykają się, aby stworzyć wielkie miasto i imię dla siebie. W tym czasie Bóg i towarzyszące mu istoty boskie rozpraszają mieszkańców ziemi, myląc ich języki i tworząc różne narody (Rdz 11, Pwt 32,8).

Część 2: Bóg i Izrael

Akt 1: Abraham i Izaak
(Rdz 12-24)

Setki lat później, Bóg wzywa potomka Noego, Abrama, by opuścił swoją rodzinę i udał się do ziemi Kanaan. Bóg obiecuje, że pobłogosławi Abrama wieloma potomkami i że przez niego pobłogosławi wszystkie narody świata. Abram wierzy w Bożą obietnicę, mimo że jest stary i bezdzietny. Bóg uznaje go za sprawiedliwego i zmienia jego imię z Abrama na Abrahama. Później Abraham ma syna Izaaka.

Akt 2: Izaak
(Rdz 25-27)

Izaak mieszka w ziemi Kanaan i ma bliźniaczych synów: Jakuba i Ezawa.

Jakub dorasta, oszukuje Ezawa, by ten oddał mu swoje błogosławieństwo, a Ezaw nie jest z tego powodu zbyt zadowolony. Więc …

Akt 3: Jakub/Izrael
(Rdz 28-36)

Jakub opuszcza miasto, by zamieszkać u swojego wuja. Żeni się, ma 13 dzieci i mieszka u wuja przez 20 lat, zanim Bóg wzywa go z powrotem do Kanaanu. Gdy Jakub wraca do ziemi Abrahama i Izaaka, jego imię zostaje zmienione na Izrael (35:9-12).

Akt 4: Józef
(Rdz 37-50)

Spośród 12 synów Jakuba i jednej córki, Józef jest jego ulubieńcem. Bracia Józefa sprzedają go w niewolę, a on sam zostaje więźniem w Egipcie. Jego dana przez Boga umiejętność interpretowania snów staje się cenna dla faraona, jednak, więc Józef zostaje zwolniony z więzienia i uczyniony drugim dowódcą całego Egiptu. Józef ostrzega faraona, że nadchodzi straszliwy głód i gromadzi zapasy żywności na nadchodzące lata.

Przewidywania Józefa okazują się słuszne: głód dociera do Kanaanu, a jego bracia przybywają do Egiptu, aby kupić żywność. Bracia godzą się, a Józef zapewnia, że wszystkie dzieci Izraela przeniosą się do Egiptu, dopóki nie skończy się głód. Księga Rodzaju kończy się śmiercią Józefa, którego ostatnią przepowiednią jest to, że Bóg sprowadzi dzieci Izraela z powrotem do ziemi obiecanej. Bóg zaczyna wypełniać tę zapowiedź w kolejnej części historii: w Księdze Wyjścia.

Kto napisał Księgę Rodzaju?

Księga Rodzaju jest starannie i celowo sporządzonym opisem historii pochodzenia Izraela. Mojżesz jest tradycyjnie uznawany za ludzkiego autora starotestamentowej Księgi Rodzaju. Dzieje się tak dlatego, że Księga Rodzaju jest częścią Tory, która jest znana jako Prawo Mojżesza.

Inne księgi związane z Księgą Rodzaju:

• Księga Wyjścia (następna księga Biblii)
• Księga Kapłańska
• Księga Liczb
• Księga Powtórzonego Prawa
• List do Galatów (dużo dyskusji o Abrahamie)